Vijftig jaar geleden, in Mei 1966, brak in China de Grote Culturele Revolutie uit. Ze zou tien jaar duren.
Een van de eerste slachtoffers van de Culturele Revolutie was de schrijver Lao She, wiens courtyard ik vorige maand opnieuw bezocht. Zijn woning is een eenvoudige en charmante siheyuan, verborgen in een hutong dichtbij de drukke Wangfujingstraat.
Lao She was een vooraanstaand intellectueel. Hij gaf les aan o.a.de universiteit van Jinan (Shandong) en ook in Londen. In werkelijkheid droomde hij slechts van een eenvoudig bestaan, een ‘normaal’ leven met vrouw en kinderen.
De 4 meibeweging zou de koers van zijn leven veranderen. Zei hij zelf niet: “The 4th May Movement gave me a new spirit and a new literary language. I’m grateful to the May 4th Movement as it allowed me to become a writer”. Hij werd niet alleen een schrijver maar ook de voorzitter van de schrijversvereniging; hij was dus een ‘gevaarlijke’ intellectueel…
Wat was deze 4 Mei beweging en welk culturele impact had ze?
De 4 Mei Beweging was een intellectuele revolutie en een sociopolitieke hervormingsbeweging die in China plaatsgreep tussen 1915 en 1921.
De beweging was gefocust op de nationale onafhankelijkheid, de emancipatie van het individu en de heropbouw van maatschappij en cultuur. Deze beweging wordt soms vergeleken met de Renaissance in Europa en wordt aangezien als de Chinese tegenhanger van de Russische Oktober revolutie.
In 1915, als reactie op de Japanse infiltratie in China, begonnen jonge intellectuelen, onder invloed van het tijdschrift “New Youth” (Xinqingnian), acties te voeren voor de hervorming en de versterking van de Chinese maatschappij. Daarbij vielen ze het traditioneel Confucianistisch gedachtegoed aan en promoveerden ze Westerse ideeën als democratie en wetenschap. Hun streven naar liberalisme, pragmatisme, nationalisme, anarchisme en socialisme botste met de traditionele Chinese filosofische, religieuse, sociale en politieke instituties.
Een ander heel belangrijk aspect van de beweging was het voorstel tot een nieuwe, natuurlijke schrijfstijl in spreektaal (baihua) ter vervanging van de tweeduizend jaar oude klassieke wenyan stijl.
Deze patriottische gevoelens en de ijver naar hervorming culmineerden in een incident op 4 Mei 1919. Die dag hielden meer dan 3000 studenten uit 13 universiteiten van Beijing een massademonstratie tegen het Verdrag van Versailles dat de vroegere Duitse concessies in Shandong naar Japan wou transfereren. De toestemming van de Chinese regering aan dat akkoord maakte de studenten zo woedend dat ze het huis van de minister van communicatie in brand staken. De demonstraties duurden weken en spreidden zich over het hele land. In grote steden werden Japanse goederen meer dan twee maanden geboycot. Op 5 juni begonnen in Shanghai handelaars en werklui te staken, uit solidariteit met de studenten.
De regering, die geconfronteerd werd met een steeds grotere ontevredenheid van de publieke opinie, gaf uiteindelijk toe: drie pro-Japanse ambtenaren werden ontslagen, het kabinet trad af en China weigerde het vredesverdrag met Duitsland te tekenen.
Als belangrijk deel van de 4 Mei Beweging greep een campagne plaats om het gewone volk te bereiken: massa samenkomsten doorheen het land en meer dan 400 publicaties zouden een nieuw gedachtegoed verspreiden. De gevolgen daarvan waren: vervalen van de traditionele waarden en van het familie-systeem, emancipatie van de vrouw, literatuur in volkstaal, gemoderniseerde intelligentsia…
De beweging leidde tot een succesvolle reorganisatie van de Nationalistische Partij (Guomindang) en stimuleerde ook de stichting van de Chinese Communistische Partij.
Maar de mooiste volbrenging van de 4 Mei Beweging is volgens mij de opvoeding van de massa. In die tijd waren lezen en denken immers voorbehouden aan de elite. De leiders van de Nieuwe Culturele Beweging, een andere naam voor de 4 Mei Beweging, wilden de wenyan literatuur, de literatuur in het klassiek Chinees, vervangen door een baihua literatuur, een literatuur in de volkstaal.
En daar droeg Lao She, samen met andere schrijvers als Lu Xun en Mao Dun, veel toe bij.
Door middel van hun novellen en romans werden de idealen van de nieuwe beweging wijd verspreid.
De zwakheid en de stagnatie van China zouden vervangen worden door nieuwe waarden die het ontstaan van een nieuw, modern China mogelijk zouden maken.
