Vorige week vond ik in Parijs een pareltje van een DVD: Le rire de Madame Lin, een co- productie Frankrijk-Hong Kong, in 2017 uitgekomen en hetzelfde jaar geselecteerd voor het Festival de Cannes.

De film speelt zich af op het platteland in de provincie Shandong. Een oude vrouw, moeder van zes kinderen, doet een val. Haar kinderen beslissen haar, tegen haar wil in, in een oudeliedenhuis te plaatsen. Maar daar is nog geen plaats vrij en mevrouw Lin zal in afwachting daarvan, om beurten, bij haar kinderen logeren…
In werkelijkheid is ze in geen enkel gezin welkom; ze wordt getolereerd maar soms ook mishandeld en zelfs in een koestal ondergebracht. Slechts bij haar dochter vindt ze wat warmte maar in dat gezin sterft dan plots de jonge schoonzoon.
Madame Lins gezondheidstoestand gaat met de dag achteruit; ze begint meer en meer zonder reden te lachen. Dat lachen is het gevolg van een kleine laesie in het zenuwstelsel en treedt op wanneer ze gespannen is. Haar familieleden begrijpen dit niet en maken haar uit.
Daarom kreeg deze film de titels van ‘Laughing to die’ en ‘Le rire de madame Lin’.
De Chinese titel, 喜丧 xisang, heeft echter een heel andere betekenis: het zijn begrafenisarrangementen voor iemand die een hoge leeftijd heeft bereikt. De Chinese betekenis indachtig kreeg deze film voor mij een veel diepere betekenis: voor de kinderen van de oude vrouw betekent haar plaatsing in een oudeliedenhuis hetzelfde als haar uit de wereld van de levenden te trekken, haar begrafenis voor te bereiden. Uiteindelijk zal mevrouw Lin voor een andere vorm van heengaan kiezen.

Zhang Tao vertelt dat de aanleiding tot deze film de zelfmoord van zijn 96-jarige grootmoeder was, de dag nadat ze vernomen had dat ze naar een hospice zou verhuizen. Zhang was gechoqueerd door de onverschilligheid van zijn familie bij het vinden van de oude moeder die zich had opgehangen: de zelfmoord werd bijna beleefd als een opluchting.

Deze film illustreert goed het dilemma van de hedendaagse Chinese maatschappij, verdeeld tussen tradities en moderniteit. Bejaardentehuizen zijn schaars in China: van de kinderen wordt nog steeds verwacht dat ze hun ouders onder hun dak nemen eenmaal ze hulpbehoevend zijn. Maar nu hebben meer en meer kinderen noch tijd noch zin om hun filiale plicht te vervullen.
Deze film is een aanklacht tegen de onverschilligheid en de wreedheid van bepaalde lagen van de hedendaagse moderne Chinese gemeenschap.

Deze tweede verzameling van acht kortverhalen, uit het Chinees naar het Frans vertaald door Brigitte Duzan, is een echte escape naar Tibet! Ze spelen zich af in kleine bergdorpen en op het ruwe platteland. De personages zijn meestal heel primitief. Deze, voor ons heel onbekende en aparte sfeer wordt meesterlijk beschreven door Pema Tseden: zijn realistische, eenvoudige stijl laat de lezer toe zich in het vel van de personages in te leven. Hier weinig overbodige beschrijvingen maar wel veel dialogen die maken dat de lezer soms het gevoel heeft een scenario te lezen!

De rode draad door deze kortverhalen is het boeddhisme en zijn mededogen: een schaap omverrijden wordt voor de bestuurder van de wagen een gewetenszaak (het boeddhisme verbiedt je te doden) die slechts door de gepaste rituelen kan worden opgelost…

De verhalen zijn heel humoristisch, zoals dat van de ram die speciaal vanuit Xinjiang met het vliegtuig naar Tibet wordt overgevlogen om jonge schaapjes te bevruchten en alzo een mooier ras te laten ontstaan!

Twee verhalen van de bundel, J’ai écrasé un mouton en Ballon, werden verfilmd en geselecteerd voor de biënnale van Venetië. Interessant is dat, daar waar Tseden nu alleen nog in het Chinees schrijft, de personages in zijn films geen Chinees maar het dialect van de Amdo spreken.

Het literair oeuvre van Pema Tseden is een mooi voorbeeld van ‘margeliteratuur’, ze ontwikkelt zich in de marge van de Chinese wereld, aan de grens van de Chinese cultuur en taal. Zijn verhalen, geschreven in het standaard Chinees, en zijn films, gedraaid in een Tibetaans dialect, zijn het bewijs dat het Tibetaans naast de officiële, aan de Tibetanen opgelegde taal, verder leeft.

J’ai écrasé un mouton     Pema Tseden
vertaling Brigitte Duzan
Editions Philippe Picquier, 2022