Na de lectuur van Een hart van mandarijntjes (zie vorige blog) wou ik absoluut eten bij Philippe Ping-Fai, de zoon van On-Chiu. In 2004 opende hij een restaurant in het schipperskwartier van Antwerpen. 2004 was volgens de Chinese jaartelling het jaar van de aap en daarom doopte Philippe zijn eethuis om tot Monkey King. Monkey King of Koning Aap is bekend van de roman De reis naar het Westen, een van de vier klassiekers van de Chinese literatuur uit de Mingdynastie (1368-1644). Sun Wukong 孙悟空, dit is de Chinese naam van Koning Aap, vergezelt monnik Tang Sanzang tijdens zijn reis naar India, op zoek naar boeddhistische sutra’s.
In restaurant Monkey King werden On-Chiu’s recepten de basis van de kaart.

Mijn man en ik kwamen er aan op een zaterdagavond en herkenden dadelijk Philippe van de foto’s in het boek. We werden hartelijk onthaald en hij liet ons meteen het schriftje zien waarin zijn moeder Nederlandse zinnetjes met Chinese vertaling had neergepend. Zo aandoenlijk.

We bestelden enkele gerechtjes waaronder ‘halve kip met currysaus’. Er zit een leuk verhaal achter dat gerecht. Oom Li, die de familie naar Antwerpen haalde en zelf het restaurant Hong Kong runde, maakte er in de jaren zestig een heerlijk stoofpotje van hapklare stukjes kip met Thaise basilicum en groene kerrie. Wat verderop in de straat van Li was een eethuis waar Antwerpenaren de deur plat liepen voor een halve of een hele kip met garnituur: Het Kiekenkot. Het Kiekenkot zat iedere avond tot in de nacht vol. Dit stak oom Li zijn ogen uit. Daarom creëerde hij zijn eigen ‘kip met currysaus’ waarbij het maken van de basissaus een hele dag in beslag nam. Dit gerecht van oom Li sloeg in die mate aan dat hij iedere dag verschillende emmers van deze saus moesten maken. Ook wij aten van die lekkere kip, niet met eetstokjes uiteraard, wel met mes en vork!

Na de maaltijd trakteerde Philippe ons op een glaasje lycheewijn. Hij vertelde dat hij Monkey King verkocht had en toevallig voor de eigenares enkele tijd insprong.
Philippe gidst nu Azië liefhebbers door Chinatown: het grootwarenhuis Sun Wah, de boeddhistische tempel Fo Guang Shan, de acupuncturist…Je vindt On-Chiu’s zoon op facebook:
Rondleiding in Chinatown Antwerpen. Ik wed erop dat Philippes rondleiding bijzonder levendig en interessant is!

Het boek, in 2007 verschenen bij uitgeverij Haelwyck, werd in juli 2023 bij Libelle een Boekzine: het complete boek voor slechts 4,95 euro! Spotgoedkoop voor de uren leesplezier die het mij bezorgde! Ik begon het te lezen en kon het niet loslaten, dit meeslepende, prachtig geschreven verhaal van On-Chiu, Kind van de Vrede, een mooie naam die in Vlaanderen werd vervormd tot Sjouke.

1961: On-Chiu vlucht, samen met vader en broers, uit Jincun, een dorp in de provincie Guangdong. Haar vader, in 1952 tijdens de campagne tegen de contrarevolutionairen onterecht veroordeeld, wordt gearresteerd en gemarteld. Haar moeder wordt eveneens opgepakt en gefolterd. Het leven van het gezin wordt een hel…
De vlucht van de vier familieleden is spectaculair: ze zullen acht uren moeten zwemmen om Hong Kong te bereiken!

Dan begint het verhaal van Kind van de Vrede, haar verhaal dat ze haar kinderen steeds heeft verzwegen maar op haar sterfbed voor het eerst ontvouwt. Haar jeugd in Jincun, de folteringen van de communisten, het levend begraven van haar broertje, de overzeese vlucht naar Hong Kong en haar komst in Antwerpen waar ze uiteindelijk een restaurant opent.

We volgen de lijdensweg van On-Chiu en haar familie, we verademen bij haar aankomst in een ‘veilig’ land en begrijpen dat ze niet aardt in een stad waar, bij valavond, de mensen naar huis vluchten en het leven uitdooft, net het omgekeerde van de levensstijl in China waar de steden een etmaalrond leven. We zijn als westerling beschaamd als we als lezer vernemen hoe de Chinezen qingmingjie, Allerheiligen, vieren: het grafsteen wordt eerst mooi geschrobd waarna men gezellig picknickt en praat, papieren voorwerpen verbrandt voor de overledene, waar men uren bij hem doorbrengt, waar deze dag zich niet, zoals in het westen, zich beperkt tot het haastig neerploffen van een pot chrysant…

Een hart van mandarijntjes is niet alleen een prachtig levenshaal en een boeiende illustratie van tientallen jaren Chinese geschiedenis maar ook het verhaal van de clash tussen twee culturen jaren zestig en van hoe de Chinese gemeenschap omging met haar maffia. Een must read book!

Een hart van mandarijntjes
Uitgeverij Haelwyck 2009

Luckin Coffee, de Chinese keten die bekend staat voor haar heel goedkope koffie, maakte een opknapbeurt door het aangaan van een vennootschap met Kweichow Maotai, één van China’s duurste en meest exclusieve merken van baijiu, witte sterke drank.
Baijiu wordt gemaakt van gewassen als gerst en sorghum, en Maotai is dé toonaangevende brand die gedronken wordt bij heel speciale gelegenheden.

‘Een kop Maotai per dag doet je leven tot negenennegentig jaar’, zo gaat een Chinees gezegde.
Deze, in de provincie Guizhou en uit sorghum gedistilleerde baijiu, is peperduur: de goedkoopste fles kost al 1.499 RMB, ongeveer 192 euro! Dit is te wijten aan het complexe en langdurige fabricageproces: 165 productiestappen en 82 verschillende technieken over een periode van vijf jaar verantwoorden deze hoge prijs. Heel verwonderlijk is dat je, zelfs bij overmatig drinken van Maotai, ’s anderendaags geen kater hebt!!!

Met toevoeging van deze baijiu wil Luckin Coffee nu zijn concurrent Starbucks de kop indrukken om alzo de ‘nummer één koffieketen van China’ te worden.
Luckin Coffee biedt zijn klanten grote kortingen aan: dankzij waardebonnen geniet Jan met de pet van zo’n koffie voor slechts 19 rmb, amper 2,42 euro.
Het alcoholgehalte in een beker van deze hippe koffie blijft onder de 0,5%. Wat heeft die koffie dan voor zin? De combinatie van de bloemige smaak van de Maotai en de bittere koffie is misschien een hemelse match. Laten we het proeven…maar vroeg in de ochtend dan want rond de middag is deze hippe koffie al volledig uitverkocht!

Vele Westerlingen weten ondertussen dat in China de Chinezen niet overal dezelfde taal spreken. Dat de officiële taal van de Volksrepubliek China (en Taiwan) het Standaardmandarijn is, gebaseerd op het Pekingdialect van het Mandarijn.

Wat ze misschien niet weten is dat buiten het Mandarijn China meer dan tien andere talen rijk is als het Kantonees, het Sjanghainees…naast ook ontelbare dialecten! De onderlinge communicatie is dus niet altijd gemakkelijk voor de Chinezen.

Maar de grootste verschillen in China zijn geografisch bepaald: de Yangtze rivier of Changjiang 长江, die uitmondt in Shanghai, scheidt China in een noordelijk en zuidelijk deel. De mentaliteit, het gedrag, het voelen, denken en doen van de Noord en de Zuid Chinezen is totaal verschillend. Het zijn bijna twee aparte werelden. Dit speelt soms een belangrijke rol bij de keuze van een huwelijkspartner.

Hier volgen enkele voorbeelden van ‘verschillen’.
De uitspraak: een Chinees uit het Noorden herken je doordat hij de woorden uitspreekt met een ‘er’ achteraan: een kind, 小孩xiao hai wordt xiao haier小孩儿.

Het voedsel: in het Noorden is het basisvoedsel noedels, in het Zuiden rijst. Zongzi 粽子, kleefrijst verpakt in bamboebladen, hebben in het Noorden een zoete vulling, in het Zuiden een hartige. Hetzelfde geldt voor de mooncakes 月饼die tijdens het mid-autumnfestival 中秋节worden gegeten.

De benaming van etenswaren: tomaten in het Noorden heten xihongshi 西红柿, deze in het Zuiden fanqie 番茄.

Waterijsjes zijn xuegao 雪糕, sneeuwcakes in het Zuiden, binggun 冰棍, ijsstokjes in het Noorden.

Ook de tangyuan 汤圆, waarnaar mijn blog is genaamd, hebben broertjes in het Noorden: yuanxiao 元宵.

Het zuidelijke patatje, yangyu 洋芋, wordt een tudou 土豆als ze naar het Noorden reist.

En, de karakters van de bloemkool hebben een verschillende plaats naar gelang ze in het Noorden, caihua 菜花, of in het Zuiden, huacai 花菜, worden geteeld.

Aya, hen fuza! 啊呀！很复杂！Ai, heel ingewikkeld!

In de Musée Guimet  (Parijs) loopt een boeiende tentoonstelling over de Indische, Chinese en Tibetaanse geneeskunde waarin niet minder dan 300  zeldzame voorwerpen kunnen bewonderd worden.

Deze drie vormen van geneeskunde krijgen de naam van ‘holistische geneeskunde’, dit wil zeggen dat de patiënt op een globale manier wordt behandeld om een perfect evenwicht tussen lichaam en geest te bereiken. Deze holistische geneeskunde werkt vooral preventief: een goede dokter moet er voor zorgen dat zijn cliënt niet ziek wordt, dat alles in balans blijft.
‘In de Aziatische geneeskunde zijn ziekteverschijnselen slechts uiting van een innerlijk onevenwicht van de energetische flux. Maar, in een wereld waar geneeskunde en godsdienst zo nauw met elkaar zijn verbonden, worden ziekteverschijnselen ook aangezien als mogelijk gevolg van een demon of een vloek.’

In vele Aziatische landen zijn geneeskunde en magie onafscheidelijk, zo ook ‘dokters’, sjamanen en exorcisten.

In de tentoonstelling leren we het verschil tussen Chinese en westerse massage, het verschil tussen moxibustion en cupping, hoe bepaalde yogaposturen inwendige organen kunnen ‘masseren’…

Maar deze tentoonstelling is vooral een gelegenheid om prachtige voorwerpen te zien die weinig worden tentoongesteld: mooi geborduurde kinderkledij en kinderschoentjes om het kind te beschermen tegen ziekte en gevaar zijn daar een voorbeeld van.

Deze tentoonstelling is dus eerder esthetisch dan klinisch, ze nodigt de bezoeker uit tot andere denkwijzen en andere manieren om de wereld te benaderen.

Tijdens de zomer is er op de rooftop van de Guimet een pop up waar je kunt genieten van heerlijke Aziatische fastfood en waar de bamboes je uitnodigen tot meditatie.

De tentoonstelling loopt nog tot 18 september 2023 in de musée Guimet
6, Place d’Iéna, 75116 Paris

Groen: in het oude China bracht het dragen van een groene hoed ongeluk: de ambtenaren van lage rang droegen immers groen. Temeer daar, tijdens de Oostelijke Handynastie (25-220 na C.), mannen die vrouwelijke familieleden als prostituees deden werken, verplicht waren om een groene sjaal of een groene hoed te dragen. Nu zegt men van een man dat hij een groene hoed draagt als hij door zijn vrouw bedrogen wordt.

Wanneer Chinezen kwaad worden slaat hun gezicht niet rood uit maar groen. Van in de oudheid dacht men dat de emoties gekoppeld waren aan de organen van het lichaam en dat de lever groen was; iemand die kwaad werd kwetste zijn lever en dit was op zijn gezicht te zien.

Zwart wordt dikwijls geassocieerd aan duisternis alsook aan een slecht humeur zoals zijn gezicht was zwart.
Goederen met een zwart hart staan symbool voor slechte kwaliteit. Zoals bij ons bestaat ook in China een zwarte markt, met dezelfde betekenis.

Grijs wordt beschouwd als vaag en onduidelijk. Zoals bij ons is een dag zonder zon een grijze dag. Maar grijs betekent ook onduidelijk of illegaal: zo kunnen een industrie of een salaris grijs zijn.-

Geel is de keizerlijke kleur bij uitstek: deze kleur mocht slechts door de keizer worden gedragen en werd het symbool voor de adel. De kleur geel werd toen geassocieerd met optimisme en geluk. Nu wordt geel niet meer geassocieerd aan koningschap of adel.

In China associeert men soms geel met ziekte. Een onaantrekkelijke oude vrouw wordt soms ook wel  huanglianpo of vrouw met een geel gezicht genoemd. In Stories of the Sahara bestempelt de schrijfster Sanmao zichzelf ironisch als een huanglianpo: wanneer haar man thuiskomt van het werk roept hij gewoon dat hij honger heeft en snel aan tafel wil gaan, zonder haar zelfs te bekijken!

En tenslotte nog dit. In het begin van de Republiek China (1911-1949) werd geel gebruikt voor vulgair: geel journalisme betekende vulgair nieuws. Ondertussen is die mooie keizerlijk kleur nog dieper gevallen en staat nu voor pornografie! Gele boeken, gele films!

De meesten onder ons weten dat de kleur ‘rood’ betekenisvol is in de Chinese cultuur. Deze kleur straalt vreugde en energie uit en staat daarom ook symbool voor het huwelijk; een bruid draagt traditiegetrouw een rode jurk op haar bruiloft.
Maar rood heeft ook nog andere betekenissen, net zoals andere kleuren. Volgen hier enkele voorbeelden.

Rood staat symbool voor voorspoed en wordt gebruikt in tal van gelukwensen door middel van een rode kaart en daarbij liefst nog een rode enveloppe ook.

De kleur van de gewaden van de ambtenaren in Oud China duidde hun positie aan: de hoogst geplaatste ambtenaren droegen paars en rood, kleuren die succes betekenden.

Rood wordt nu nog gebruikt om aan te geven dat iets  populair of trendy is: een rood evenement is dus een leuke gebeurtenis, zoals een huwelijk of een verjaardag. Wat betekent een wit evenement? Het tegenovergestelde!

Wit wordt beschouwd als een onfortuinlijke kleur en wordt gedragen bij begrafenissen: de familieleden van de overledene dragen wit zoals wij zwart dragen. Schenk ook geen witte bloemen aan een Chinese gastvrouw.

Acteurs van Peking Opera kleuren hun gezicht naar gelang de persoonlijkheid en het karakter die ze moeten voorstellen: rode gezichten stellen goede karakters voor, wit geschilderde gezichten staan voor boosaardigheid.

In verband met wat we zegden over de kleur van het kleed van een Chinese bruid: ten gevolge van de globalisatie dragen steeds meer bruiden een witte jurk, symbool van zuiverheid, maar tijdens de huwelijksreceptie dragen ze traditiegetrouw toch een rode jurk.

Blauw is een ‘taboekleur’, vooral in Guangdong, Hong Kong en Macau waar deze kleur gebruikt wordt bij traditionele Chinese begrafenisceremonies.

In 2019 worden drie Chinese prostituées in het Parijse Belleville vermoord. De prostituees lijden er steeds meer onder geweld en agressie. Deze kleine gemeenschap van Chinese sekswerkers besluit zich te beschermen door het oprichten van  een zelfhulpgroep: les Roses d’acier. De roos staat symbool voor vrouwelijkheid; acier, staal, staat voor dapperheid.

Juridische ateliers, het uitdelen van alarmtoestellen, een solidariteitskas…zullen bijdragen tot een betere bescherming.

Rémi Yang (1996), geboren uit een Chinese vader en een Franse moeder, is een onafhankelijke journalist die op maatschappelijke kwesties werkt. Dankzij volharding en misschien ook het feit dat hij half-Chinees is, lukt het Yang om zich in deze heel gesloten kring te introduceren. In zijn boek hierover volgen beschrijvingen van het dagelijkse leven en werk van de seks werkers, de taalbarrière, de perversiteit van de klanten, het heimwee naar hun familie.
De vrouwen, haast allen van middelbare leeftijd of zelfs nog wat ouder, kwamen naar Parijs om de levensstandaard van hun familie in China te verbeteren dankzij hun harde werk en een eerbare job; de mensensmokkelaars van de ‘reisagentschappen’ deden hen geloven dat er volop werk was en dat geld heel gemakkelijk werd verdiend. Heel snel kwamen deze vrouwen tot het inzicht dat dit een utopie was en besloten ze  te gaan werken als prostituée om snel veel geld te verdienen en zo vlug mogelijk naar China thuis te keren om er een of andere handel of restaurant te starten.

Vreugde en solidariteit komen in dit boek ook aan bod. Yang vertelt in een interview dat hij samen met hen in een eettentje in Belleville ging eten en dat na het delen van lekkere schotels en heel wat Tsingtao biertjes zijn ‘journalisten vernisje’ steeds meer afschilferde. De samenkomst werd bijna een familiaal moment waar veel werd gelachen; hij voelde zich omringd door Chinese tantes!

Roses d’acier
Chronique d’un collectif de travailleuses du sexe chinoises
Rémi Yang
Editions Marchialy, groupe Delcourt, 2023

In het midden van de jaren 1860 was het bestaande spoorwegnetwerk in de VS beperkt tot de oostelijke helft ervan (zie kaart). Het duurde toen ongeveer zes maanden om van de Mid-West naar de westelijke kust te reizen. Daarom besloot President Lincoln een spoorweg te laten bouwen die de expeditie tot slechts één week zou beperken. Dat was tijdens de Secessie oorlog (1861-1865).

Twee spoorwegmaatschappijen waren in de run: de Central Pacific Railroad Company bouwde in het westelijk deel vanuit Sacramento (zie blauwe peil op de kaart), de Union Pacific Railroad Company in het oostelijk deel vanuit Omaha (zie rode peil op de kaart). Het was een race tussen de twee om zoveel mogelijk spoorlijn te leggen. Daarvoor waren veel arbeiders nodig. De Central Pacific Railroad Company gebruikte hiervoor de hulp van Chinese immigranten.

De meesten onder hen kwamen uit de zuidelijke provincie Guangdong. Oorlogen, hongersnood, werkloosheid teisterden de provincie midden de jaren 1800. De Golden Rush naar Californië evenals werkgelegenheid in mijnen en boerderijen in Zuid-Amerika dreef vele Chinezen de Stille Oceaan over te steken. Velen onder hen vonden werk in de westelijke Railroad Company die op haar beurt steeds meer een beroep ging doen op Chinese immigranten en zelfs rekruteerde in China. Dat was de situatie in 1865. Overvolle boten migranten brachten de inwijkelingen naar de VS waar ze heel hard zouden gaan werken om geld naar hun families te sturen. Uiteindelijk werkten 15.000 Chinezen aan de constructie van de spoorweg.

Ze werkten er in de extreme condities: extreme hitte in de zomer, sneeuwstormen in de winter waarbij onverwachte ijslawines hele kampen Chinese arbeiders onder het ijs bedolfden. Ook het verplicht gebruik van nitroglycerine bij de bouw van de spoorweg maakte wekelijks vele slachtoffers…

Naast het uitbuiten van de Chinezen had de constructie van de ‘Railroad’ een andere donkere kant. De Lakota, Shoshone en Cheyenne stammen vochten om hun volk te beschermen tegen die spoorwegbouwers die hun territorium binnendrongen. Het kappen van bomen, het opblazen van bergen, en vooral de vernietiging van het wildleven met het uitroeien van de bizons, had negatieve weerslag op de volksstammen van de Great Plains die afhingen van de bizons voor hun voedsel, kledij en onderdak.

De Chinese arbeiders bewezen hun bazen dat ze harde werkers waren en dat ze zelfs meer konden doen dan van hen werd verwacht. Maar dat bespaarde hen geen discriminatie, zowel van hun bazen als van hun ‘blanke’ medearbeiders.
Hoewel ze langere uren klopten en gevaarlijker werk deden, werden ze minder betaald dan de ‘blanken’.

Op 10 mei 1869 hadden de werkers van de Central Pacific 460 kilometer spoorweg door de Sierra Nevada en de Great Basin Desert aangelegd. Ze groeven 15 tunnels. De werkers van de Union Pacific legden 724 kilometer aan, door de Rocky Mountains en de Great Plains. Beide partijen ontmoeten elkaar met een grote ceremonie op Promontory Summit (Utah), de Golden Spike Ceremony,  , waarbij de laatste nagel…van goud was. Dit was het einde van een negen jaar lang durend project.

Wat deden deze Chinese arbeiders nadien? Velen onder hen bleven in de VS spoorwegen aanleggen, anderen werkten in de landbouw of openden een winkel. Maar naarmate ze een nieuw leven begonnen in de VS nam de discriminatie tegenover hen toe.
In 1882 kwam de Chinese Exclusion Act, een wet die Chinese immigranten verbood de VS binnen te treden. Deze wet werd pas 61 jaar later afgeschaft maar blijft nog vandaag een zwart punt in de geschiedenis van de ‘Chinese Amerikanen’.

Yung Wing 容闳 (1828-1912) was de eerste Chinees die zijn diploma buiten China behaalde.

Hij werd geboren in een arme familie in Nanping, Guangdong. Hij liep school bij missionarissen waar hij Engels leerde en kennis maakte met Engelsen en Amerikanen. Toen Yung Wing negentien was, keerde de directeur van zijn school, dominee Brown, terug naar de VS en nam drie leerlingen met zich mee naar Massachusetts, waaronder Yung Wing. Hij leefde er in de familie van Brown. Op college blonk hij uit in de Engelse taal en het schrijven van essays…

In 1852 kreeg Yung Wing de Amerikaanse nationaliteit. Vier jaar later huwde hij met Mary Louise Kellogg. Ze kregen twee zonen.

De confrontatie met het Westen had Yung Wing bewust gemaakt van de problemen die China moest trotseren. Hij wou iets voor zijn vaderland doen…
Na het behalen van zijn diploma in 1854 kon hij in Yale blijven maar hij verkoos terug te keren naar China waar hij eerst werkte als theehandelaar, nadien als vertaler. Gedurende heel die tijd broeide bij hem een idee: het stichten van de Chinese Educational Mission (CEM) (zie vorige blog).

De jonge Chinezen die in het kader van de CEM naar de VS mochten komen, moesten er wetenschap en technologie studeren, in die tijd onbestaande in China. Ze leefden in Connecticut, in warme families die vriendelijk voor hen waren. Maar, wegens hun lange vlechten, opgelegd door de Chinese regering, werden ze eenmaal buitenshuis uitgelachen voor ‘Chinese meisjes’. Yung Wing bekwam van de Chinese regering dat de jongens Westerse kledij mochten dragen en hun haar kort mochten laten knippen. Yung Wing was trots op de jongens van de CEM.

In 1881 startte in de VS een immigratiebeperking en enkele jongens werden zelfs uit de school gezet door anti-Chinese activisten. Dit was het einde van de CEM, na amper negen jaar.

Yung Wing reisde dikwijls tussen de VS en China. Toen zijn vrouw stierf in 1886, keerde Yung Wing terug naar de VS en zorgde er voor zijn zonen.

In deze tijd had de Chinese Exclusion Act van 1882, die Chinese arbeiders tien jaar lang toegang tot de VS verbood,  zoveel veranderd dat het Yung Wing en andere Chinezen bijna onmogelijk werd in de VS te verblijven. In 1898 werd hem zijn Amerikaans burgerschap afgenomen zodat hij illegaal de VS moest binnentreden om zijn zonen te zien.

Op het einde van zijn leven bleef Yung Wing China behartigen. In 1912, bij de stichting van de Republiek China, nodigde Sun Yat-sen hem uit om deel uit te maken van de nieuwe regering. Hij wees de uitnodiging af. Hij stierf hetzelfde jaar.

Yung Wing gaf zijn gedachtengoed door via de studenten van CEM en zijn zonen die veel verwezenlijkten voor hun vaderland.
Later eerde Yale University hem met een standbeeld voor de Sterling Memorial Library.